‘Diervriendelijk’ slachten bestaat wat ons betreft niet. Maar de ene manier van slacht veroorzaakt wel meer dierenleed dan de andere. ‘Het is een fundamentele taak van de overheid om het lijden van dieren bij de slacht zo veel mogelijk te beperken,’ zegt fractievoorzitter Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren:
Nu gebeurt dat volstrekt onvoldoende. Nog steeds worden verschillende praktijken toegestaan waarbij dieren onnodig en ernstig lijden.
Haar fractie komt daarom met een wetsvoorstel om dierenleed op vijf fronten tegen te gaan.
Daarbij zijn we zeer zorgvuldig te werk gegaan, met oog voor de gevoelens van geloofsgemeenschappen.
Het eerste voorstel is namelijk een verbod op het onverdoofd slachten van dieren, ook bij rituele slacht.
1. Onverdoofd slachten
Dieren mogen in Nederland niet bij bewustzijn worden geslacht. Er geldt een uitzondering voor slacht volgens religieuze voorschriften.
In 2012 maakten overheid, slachthuizen, islamitische en joodse organisaties afspraken over onverdoofde slacht in een Convenant onbedwelmd slachten volgens religieuze riten. In 2024 werden ruim 2.000 runderen en bijna 24.000 geiten en schapen in Nederland ritueel, oftewel onbedwelmd, geslacht.
Eén van de gemaakte afspraken is dat dieren uiterlijk 40 seconden na het aanbrengen van een halssnede buiten bewustzijn moeten zijn. Anders moet het dier alsnog worden verdoofd. Inspecteurs van de NVWA houden hier permanent toezicht op. Rituele slacht verloopt volgens hen vrijwel altijd binnen de afspraken van het convenant. Maar dat betekent dus wel dat zo’n 26.000 dieren in Nederland ieder jaar tot 40 seconden onnodig lijden voordat zij hun bewustzijn verliezen.
De PvdD erkent dat een totaalverbod op onverdoofd slachten op gespannen voet staat met de godsdienstvrijheid:
Het beperken van ernstig en onnodig dierenleed is echter een zwaarwegend belang dat deze inperking rechtvaardigt.
De Belgen maakten in 2019 dezelfde afweging. Hun verbod op onbedwelmde slacht hield in 2024 stand bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De hoge rechters oordeelden dat het beschermen van dieren tegen onnodig leed zwaarder weegt dan de godsdienstvrijheid van mensen.
2. CO₂-bedwelming van varkens
De meeste slachthuizen in Nederland maken gebruik van koolstofdioxide om varkens te bedwelmen. Vorig jaar ging het om ruim 10,5 miljoen dieren. Dat is volgens Varkens in Nood, één van de 16 organisaties in de Dierencoalitie, ‘een ware marteling voor de varkens.’
Het gas is bijzonder pijnlijk om in te ademen. Bovendien geeft het de varkens het gevoel dat ze langzaam stikken. Pas na een halve minuut van gillen en wanhopige pogingen tot ontsnappen raken de varkens buiten bewustzijn.
Het alternatief is elektrische bedwelming. Dat werkt meteen en is vrijwel pijnloos — maar vergt wel aanpassingen. Varkens handmatig individueel bedwelmen is voor grote slachthuizen te kostbaar. Eyes on Animals, ook lid van de Dierencoalitie, heeft vier jaar geleden met een grote varkensslachter samengewerkt aan een totale herinrichting van hun slachtlijn, waarbij angst en stress onder de varkens tussen binnenkomst in het slachthuis en het moment van geautomatiseerde bedwelming zoveel mogelijk wordt vermeden. Je kunt op YouTube bekijken hoe dit werkt.
In 2015 nam de Tweede Kamer een motie van de PvdD aan, die de regering vroeg om CO₂-bedwelming in slachthuizen uit te faseren. In 2022 steunde een meerderheid nog een motie van Sandra Beckerman (SP), die vraagt om geen toestemming te verlenen aan het uitbreiden van CO₂-bedwelming in slachterijen. In 2024 bevestigde de Tweede Kamer deze standpunten met steun voor een motie van Dion Graus (PVV).
Opeenvolgende ministers en staatssecretarissen hebben het standpunt ingenomen dat de Europese slachtverordening uit 2009 geen Nederlands verbod op CO₂-bedwelming toelaat. Dat is echter een nauwe lezing van wat Europees is afgenomen, namelijk:
De aanbevelingen om het gebruik van koolstofdioxide voor varkens en het gebruik van waterbadbedwelmers voor pluimvee geleidelijk uit te bannen zijn niet in deze verordening opgenomen, omdat uit de effectbeoordeling is gebleken dat die uitbanning op dit moment in de Europese Unie economisch nog niet haalbaar is.
Toenmalig staatssecretaris van Economische Zaken Martijn van Dam (PvdA) interpreteerde de afspraak in 2015 nog ruimer dan zijn opvolgers:
Indien een lidstaat een toegestane methode wil verbieden, moet daartoe wetenschappelijke bewezen worden dat er een alternatief is dat een uitgebreidere bescherming van dieren biedt bij het doden.
Wetenschappelijk bewijs is er inmiddels. Sterker, het alternatief wordt al in de praktijk toegepast, waarmee ook duidelijk is geworden dat elektrische bedwelming ‘economisch haalbaar’ is.
3. Elektrocutiebaden voor kippen, eenden en kalkoenen
Vorig jaar werden ruim 62,7 miljoen vleeskuikens, 4,6 miljoen eenden en bijna 4.000 kalkoenen geslacht in slachthuizen die permanent gebruik maken van een elektrisch waterbad. De dieren worden ondersteboven met hun poten aan haken opgehangen en vervolgens met hun hoofd door een bad gehaald dat onder stroom staat.
Te vaak komt het voor dat dieren hierbij niet het bewustzijn verliezen en ernstig pijn lijden, doordat ze verdrinken in het gloeiendhete water of bij volle bewustzijn worden geslacht.
In 2009 liet toenmalig minister van Landbouw Gerda Verburg (CDA) de Tweede Kamer weten dat het ‘zeer aannemelijk is dat onder de huidige praktijkomstandigheden een aanzienlijk deel van de dieren niet voldoende wordt bedwelmd in het elektrisch waterbad.’ Volgens haar ging de slachtsector ‘alle zeilen bijzetten’ om over te gaan op alternatieve dodingsmethoden:
De sector heeft de verwachting uitgesproken dat met ruim een jaar een alternatieve methode praktijkrijp zal zijn.
Twee jaar later hield staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Henk Bleker (CDA) de Eerste Kamer wederom voor dat een alternatieve dodingsmethode voor vleeskuikens ‘bijna praktijkrijp‘ was.
Het aantal slachthuizen dat gebruik maakt van elektrocutiebaden is sindsdien weliswaar afgenomen, maar nog steeds komen één op de vijf kippen, eenden en kalkoenen in Nederland op deze manier aan hun einde. De demissionaire minister van Landbouw, Femke Wiersma (BBB), vindt dat prima:
Ik vind dat bedrijven zich moeten houden aan de voorschriften van de EU-verordening, en de bedwelmingsmethoden mogen hanteren die daarin worden beschreven.
In 2013 steunde de Tweede Kamer een motie van Marianne Thieme (PvdD) om een einde te maken aan het levend aanhangen van gevogelte voor de slacht. Ook dat is nog steeds niet gebeurd.
4. Slacht van (hoog)zwangere dieren
Koeien zijn net als mensen negen maanden zwanger. Volgens de Europese regels mogen ze vanaf acht maanden zwangerschap niet meer worden getransporteerd en geslacht. RTL Nieuws ontdekte in 2018 dat in vijf jaar tijd gemiddeld toch 180 koeien per jaar met een bijna voldragen kalf waren geslacht. De NVWA beloofde strenger te gaan handhaven. Een jaar later werden 226 hoogzwangere koeien geslacht.
Dier&Recht pleit sinds 2018 voor een slachtverbod vanaf het derde trimester. In de laatste drie maanden van de dracht is het zenuwstelsel van de kalf namelijk al zo ver ontwikkeld dat het ongeboren dier pijn kan voelen. De stichting bood een petitie aan met 30.000 handtekeningen aan de toenmalige minister van Landbouw, Carola Schouten (CU).
Schouten bereidde in 2019 een wetswijziging voor om transport en slacht van drachtige varkens na 77 dagen, en van runderen na 185 dagen, te verbieden. Vijf jaar later staat deze wetswijziging nog doodleuk als ‘nader in te plannen’ op de agenda van het ministerie van Landbouw. De Tweede Kamer heeft nog steeds de kans niet gekregen om hierover in debat te gaan.
Intussen gaat het dierenleed door. Wakker Dier vroeg de recente cijfers op bij de NVWA. In 2023 voerden zij 79 vervoersinspecties op hoogdrachtige dieren uit. In 50 gevallen constateerden zij een overtreding. Toch bleef het in 16 gevallen bij een mondelinge ‘mededeling’ of waarschuwing. Waarom geen boete?
Wakker Dier schreef een brandbrief aan minister Wiersma. Zij laat weten zich te ‘beraden‘ op vervolgstappen.
De PvdD wil een forse stap vooruit zetten. Met hun wetsvoorstel wordt het verboden om dieren na 40 procent van de zwangerschap te transporteren, en dus te slachten.
5. Omkiepen van kratten met kippen, eenden en kalkoenen
Om kippen, eenden en kalkoenen naar het slachthuis te transporteren, worden ze uit hun stallen gehaald en in kratten gestopt. In een aantal slachthuizen worden de kippen vervolgens uit deze kratten gekanteld, waarbij ze op elkaar vallen op een lopende band.
Veel kippen zijn al gewond als ze het slachthuis bereiken — of dood. Uit onderzoek van Wakker Dier is gebleken dat jaarlijks 29 miljoen kuikens, legkippen en hanen in de eiersector, 9,4 miljoen vleeskuikens en 191.000 eenden in de stal of tijdens transport vroegtijdig overlijden.
Dierenartsen van de NVWA controleren in het slachthuis aan de hand van de kleur en grootte van bloedingen of dieren gewond zijn geraakt tijdens het vangen en transport. In 2017 had 27 procent van de Nederlandse koppels pluimvee vangletsel boven de handhavingsgrens. Inmiddels is dat gedaald naar ongeveer 2 procent. Maar dat zijn nog steeds miljoenen dieren per jaar — en de vorm van handhaving die de NVWA heeft toegepast om deze afname te realiseren, is dit jaar door de rechter van tafel geveegd, omdat daarmee niet kan worden bewezen of de dieren in de stal, tijdens transport of in het slachthuis zijn verwond.
Het omkiepen van kratten vol kippen, eenden en kalkoenen veroorzaakt sowieso onnodig veel stress en pijn bij deze dieren. Het wetsvoorstel van de PvdD zou hier een einde aan maken.