Terwijl de Nationale Eiwitstrategie in Den Haag op de plank blijft liggen, nemen gemeenten het initiatief. De ene na de andere gemeente maakt beleid om meer plantaardig en minder dierlijk eten te produceren en te consumeren. Een plantaardiger voedingspatroon is namelijk niet alleen beter voor het milieu, en dus de leefomgeving van inwoners; het is ook gezonder én biedt kansen voor ondernemerschap.
Op gemeenteplantvooruit.nl brengt de Stichting Ondersteuning Dierencoalitie met steun van onder meer Foodvalley, de Green Protein Alliance, ProVeg en Plant Based Treaty het beleid van 30 gemeenten in kaart die aan de slag zijn gegaan met duurzaam en gezond eten. Andere gemeenten kunnen hun voedselbeleid doorgeven aan info@gemeenteplantvooruit.nl.
Alle voorbeelden samen vormen een menukaart voor gemeenten die nog op zoek zijn naar ideeën en inspiratie om de voedseltransitie te versnellen.
Visie op gezonde voeding
Almere, Amsterdam, Groningen en Wageningen hebben een eigen voedselstrategie of voedselvisie geschreven met concrete doelstellingen voor bijvoorbeeld meer plantaardige consumptie en meer lokale afzet van bonen, groenten en fruit uit de regio.
Wageningen werkt met zeven naburige gemeenten samen binnen de Regio Foodvalley om de eiwittransitie aan te jagen. Zowel op technologisch vlak, door innovatie te stimuleren, als op het gebied van educatie en horeca-aanbod.
De gemeenten Breda en Utrecht benaderen voedselbeleid vanuit een Gezondheidsvisie, waarin de nadruk ligt op het terugdringen van gezondheidsverschillen.
Zo wijst de Utrechtse wethouder Eelco Eerenberg (D66) erop dat inwoners met een hoog inkomen vaak langer en in betere gezondheid leven dan inwoners met een laag inkomen. Eén van de oorzaken is dat het voedselaanbod tussen wijken verschilt. In de buurten met de laagste inkomens is het aanbod junkfood groot terwijl in rijke buurten meer verswaren te koop zijn.
‘Dat mag niet zo zijn, want íedere Utrechter, jong, oud, rijk of arm heeft recht op een eerlijke kans op een gezond leven,’ vindt Eerenberg.
Minder ongezonde reclame
Utrecht wil dat inwoners minder vaak door reclame worden verleid om ongezond te eten. De gemeenten Bloemendaal, Haarlem, Nijmegen en Tilburg zijn al een stapje verder.
GroenLinks-raadslid Ziggy Klazes nam in 2021 het initiatief om reclame voor vlees en vis uit Haarlem te weren. Hoewel gemeenten niet zelfstandig tot een totaalverbod kunnen overgaan, kunnen ze wél bepaalde reclames weigeren in borden, bushokjes en reclamemasten die in eigendom zijn van de gemeente. Ook Groningen wil het Haarlemse voorbeeld volgen.
Eén wethouder voor voedsel
Bij veel gemeenten is voedselbeleid nog versnipperd tussen de portefeuilles duurzaamheid, gezondheid, horeca en klimaat.
Ede stelde in 2014 als eerste gemeente een wethouder voedsel aan: Leon Meijer (CU). Die spande zich bijna tien jaar in om horeca en scholen te motiveren om gezonder voedsel aan te bieden en jongeren te leren gezond te koken.
‘Je hebt als overheid een taak om te werken aan gezondheid, en dat begint bij voeding, bewegen en slaap,’ zei Meijer in 2022.
Toch zit voeding nog niet in het instrumentarium van de gemeente. Niemand denkt daarover na.
Een aantal gemeenten heeft zich inmiddels door Ede laten inspireren. Amsterdam heeft een wethouder voedsel. Groningen heeft als eerste gemeente een wethouder eiwittransitie, Kirsten de Wrede (PvdD). Onder haar leiding is het plantaardige aanbod in de kantines van de gemeente vergroot, krijgen restaurants hulp om te verduurzamen, en is een Routekaart voedsel- en eiwittransitie uitgestippeld, waarin de gemeente uiteenzet wat het samen met bedrijven, inwoners, kennisinstellingen en overheden in de regio wil doen om in 2030 uit te komen op een verhouding van 60/40-procent plantaardige/dierlijke eiwitconsumptie. Die verhouding ligt nu nog bijna andersom.
Gezondere voedselomgeving
Ede, Groningen en negen andere gemeenten werken samen in een ‘City Deal’ om de voedselomgeving van hun inwoners gezonder en duurzamer in te richten. In dat kader verkennen gemeenten de juridische en praktische mogelijkheden die zij hebben, en delen zij ervaringen uit.
Ook andere gemeenten erkennen het belang van een gezonde voedselomgeving. Zo weet Breda dat het aantal verkooppunten van ongezond eten in tien jaar tijd met 39 procent is toegenomen. 46 procent van de volwassenen in Breda, en 56 procent van de gepensioneerden, heeft overgewicht.
Zwolle heeft de voedselomgeving van inwoners letterlijk in kaart laten brengen. Digitale kaarten, voor iedereen toegankelijk, tonen het voedselaanbod van horeca, snacks, fastfood en verswaren. Zo is duidelijk geworden dat rond het centrum volop ongezond eten wordt aangeboden en dat op korte afstand van de meeste scholen ongezonde voedselverleidingen zijn. Op basis van deze data kan Zwolle gebiedsgericht beleid maken, en misschien in de toekomst vergunningaanvragen voor nog meer ongezond voedselaanbod in een wijk weigeren.