De wet zegt duidelijk dat we koeien en varkens geen pijn mogen doen, maar het moet blijkbaar nog duidelijker

Soms zouden we als dierenbeschermers liever geen gelijk krijgen. Een uitvoerige analyse van het Bureau Risicobeoordeling & Onderzoek (BuRO) van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) bevestigt helaas wat wij al jaren signaleren: structurele tekortkomingen in de manier waarop kalveren, koeien en varkens in ons land worden gehouden, vervoerd en geslacht. Dat staat in schril contrast met de mening van minister van Landbouw Femke Wiersma (BBB), die volhoudt dat misstanden in de veehouderij ‘incidenteel’ voorkomen.

Onze organisaties vragen informatie op bij de NVWA, we doen handhavingsverzoeken, voeren rechtszaken en komen op uitnodiging langs bij boerenbedrijven. Gelukkig zien we steeds meer veehouders die uit eigen overtuiging en op eigen kracht het roer omgooien om hun dieren een beter leven te geven. Maar uit de cijfers blijkt dat zij ‘incidenteel’ zijn. Minder dan 0,5 procent van de kalveren in Nederland zoogt bij de koe. Minder dan 1 procent van de biggen komt buiten.

BuRO concludeert:

Sommige ernstige aantastingen van het dierenwelzijn komen momenteel frequent voor bij miljoenen dieren binnen de roodvlees- en grofwildketen, zelfs wanneer volledig wordt voldaan aan de wet- en regelgeving betreffende dierenwelzijn. De grotendeels uit open normen bestaande wet- en regelgeving biedt hiervoor de ruimte.

Geïrriteerde ogen en longontsteking

Het rapport geeft ontluisterende voorbeelden. Kalveren, koeien en varkens staan vaak op harde, natte roostervloeren, waardoor ze niet lekker kunnen liggen, niet normaal kunnen bewegen, laat staan kunnen spelen. Ze glijden uit en vallen, met kreupelheid en verwondingen tot gevolg. De wettelijke eis dat stalvloeren geen letsel of pijn bij dieren mogen veroorzaken, biedt onvoldoende bescherming. De NVWA kan namelijk niet uitsluiten dat bijvoorbeeld kreupelheid een andere oorzaak heeft. De rechter geeft de veehouder dan het voordeel van de twijfel.

De wet schrijft voor dat dieren die binnen worden gehouden ‘voldoende verse lucht’ moeten krijgen. Maar wat is ‘voldoende’? Bijna alle varkens in Nederland staan in dichte stallen. Bij hoge concentraties van ammoniak en CO₂ in de stallucht krijgen varkens last van geïrriteerde ogen en, na langere blootstelling, longontsteking. Zelfs wanneer inspecteurs daar ter plekke symptomen van zien, blijft handhaving uit.

Moedervarkens worden rond hun bevalling vijf weken lang tussen stalen stangen klemgezet, waardoor zij geen nest voor hun biggen kunnen bouwen. Ze gaan uit ellende op de stangen bijten of liggen urenlang voor zich uit te staren; duidelijke tekenen van stress en leed. De wet schrijft voor dat dieren geen ‘onnodige’ stress mogen ervaren als gevolg van hun huisvesting. Toch gedoogt de NVWA het gebruik van kraamkooien.

Moreel appel

Zo gaat het rapport van BuRO pagina’s lang verder. De bevindingen zijn niet nieuw. In 2015 deed BuRO ook onderzoek naar de roodvleesketen, en in negen jaar tijd blijkt er op de primaire bedrijven, in verzamelcentra en gedurende transport weinig tot niets te zijn verbeterd voor de 5 miljoen volwassen runderen, 14 miljoen kalveren en 144 miljoen varkens die sindsdien in Nederland zijn geslacht.

Nieuw in dit rapport is een advies aan de NVWA: benut de wetenschap om concretere eisen te stellen binnen de wetgeving. De kennis over dieren staat immers niet stil. We begrijpen steeds beter wat dieren nodig hebben, wat ze voelen en hoe ze pijn beleven. Die kennis kan de NVWA aanwenden om te beslissen dat dieren in een dichte stal inderdaad niet ‘voldoende’ verse lucht krijgen of dat kraamkooien inderdaad ‘onnodige’ stress veroorzaken.

De NVWA erkent de bevinden van BuRO, maar neemt de suggestie van de eigen waakhond nog niet ter harte. In plaats daarvan doet de NVWA een ‘moreel appel’ op de sectoren om verbetering door te voeren en vraagt het de minister om uit te leggen wat een ‘dierwaardige’ veehouderij betekent; een minister die vindt dat de Nederlandse veehouderij al dierwaardig ís.

Afdwingbare regels

Een moreel appel is voor de dieren gebakken lucht. Zij hebben duidelijke, afdwingbare regels nodig die de overheid streng en consequent handhaaft — en actualiseert naarmate de kennis over dieren verder toeneemt.

De intentie van de wetgever is volgens ons altijd helder geweest: zorg goed voor je dieren. Doe dieren geen pijn. Dat tot achter de komma moet worden beschreven wat dit betekent, is eigenlijk een zwaktebod. Dat bedrijven dan nog de wet oprekken om minder dan het minimale te doen, stelt ons erg teleur. Doordat de NVWA jarenlang heeft weggekeken, of hoogstens na waarschuwing op waarschuwing een boete uitdeelde, worden miljoenen dieren in ons land nog steeds niet voorzien in hun meest basale behoeften: een prettige, schone leefomgeving, geen onnodige pijn en het kunnen vertonen van hun natuurlijke gedrag.

Dinsdag debatteert de Tweede Kamer met minister Wiersma over de NVWA. Kamerleden kunnen het onderzoek en de adviezen van BuRO dan onder haar aandacht brengen. Niet om de minister met de neus op de feiten te drukken, maar vooral om een oplossing te forceren. De dieren hebben er — letterlijk — recht op.

Dit artikel verscheen ook in Het Parool.